Zacznijmy od rzeczy najprostszych. Jak działa silnik dwusuwowy i skąd się wzięła jego nazwa?
W cylindrze porusza się tłok połączony korbowodem z wałem korbowym. Wał korbowy obraca się w szczelinie zamkniętej przestrzeni kadłuba. Nazywać ją będziemy skrzynią korbową.
Ruchem mieszanki paliwowej i spalin steruje tłok. Poruszający się w cylindrze, odsłania i przysłania wycięte w ściance cylindra okna, do których jest doprowadzana świeża mieszanka lub z których są odprowadzane spaliny.
Najniżej znajduje się okno ssące. Do niego przyłączana jest rura ssąca z gaźnikiem. Dolna krawędź tłoka odsłania okno ssące gdy tłok znajduje się w pobliżu zwrotu zewnętrznego.
Zwrot zewnętrzny, w skrócie ZZ, oznacz skrajne położenie tłoka w cylindrze, który odpowiada najmniejszej objętości wnętrza cylindra. Tłok znajduje się w tedy najdalej od wału korbowego, a więc najbliżej głowicy cylindra.
W innych położeniach tłoka okno ssące jest zasłonięte.
Wyżej umieszczone są dwa inne okna: wydechowe i przelotowe. Okno wydechowe połączone jest z rurą wydechową, przez którą spaliny uchodzą z cylindra. Zostanie ono odsłonięte, gdy tłok zbliża się do zwrotu wewnętrznego .
Zwrot wewnętrzny, w skrócie ZW, oznacza skrajne położenie tłoka w cylindrze, które odpowiada największej objętości wnętrza cylindra. Tłok znajduje się wówczas najbliżej wału korbowego a najdalej od głowicy cylindra.
Nieco później odsłonięte zostaje okno przelotowe, połączone kanałem przelotowym z wnętrzem skrzyni korbowej. Dolne krawędzie okien ( wylotowego i przelotowego ) muszą być na tym samym poziomie, co górna krawędź tłoka w chwili, gdy znajduje się on w położeniu zwrotu wewnętrznego.
Rozważmy teraz, jak pracuje silnik dwusuwowy. Zacznijmy od chwili, gdy tłok sunie ku górze i spręża znajdującą się już w cylindrze mieszankę paliwową.
Co się dzieje w tym czasie pod tłokiem i w szczelnej skrzyni korbowej? Wszystkie okna są zasłonięte przez tłok, który sunąc ku górze powoduje rozrzedzenie mieszanki znajdującej się w skrzyni korbowej. W skrzyni tej ciśnienie maleje do niższego niż ciśnienie atmosferyczne ( na zewnątrz silnika ).
Tłok zbliża się do zwrotu zewnętrznego i jego dolna krawędź odsłania okno ssące. Przez okno to napływa mieszanka, wtłaczana z rury ssącej i gaźnika wskutek niższego ciśnienia atmosferycznego do skrzyni korbowej i przestrzeni pod tłokiem. Gdy tłok sunie ku górze wykonując suw sprężania, jednocześnie odbywa się zassanie świeżej mieszanki do skrzyni korbowej. Jest to więc zarazem suw ssania i sprężania. Trwa on tylko przez czas, w którym tłok sunie z dołu do góry; wał korbowy obuci się wtedy o połowę obrotu.
Gdy tłok dojdzie do położenia zwrotu zewnętrznego, nastąpi ( za pomocą iskry elektrycznej ) zapłon sprężonej w cylindrze mieszanki, a gwałtowne zwiększenie ciśnienia gazów pchnie tłok ku dołowi. Zaczyna się suw pracy ( rozprężania ).
Tłok zbliża się do zwrotu wewnętrznego. Jego górna krawędź odsłania okno wydechowe, połączone z rurą wydechową. Spaliny, mające jeszcze znaczną prężność, wylatują na zewnątrz przez okno i rurę wydechową. Rozpoczął się więc wydech. W chwilę
później tłok odsłania okno przelotowe, łączące skrzynie korbową z wnętrzem cylindra. Świeża mieszanka zaczyna przepływać ze skrzyni korbowej ( z której wypycha ją sunący do dołu tłok ) do cylindra. Wypchnie ona resztę spalin z cylindra i napełni go nową porcją palnego ładunku. Po dojściu tłoka do położenia zwrotu wewnętrznego suw pracy, a zarazem suw wydechu i napełniania cylindra, zostanie zakończony.
W silniku dwusuwowym suw ssania i sprężania oraz suwy pracy i wydechu są więc połączone. Cały obieg pracy takiego silnika odbywa się w czasie zaledwie jednego obrotu wału korbowego, czyli dwóch suwów tłoka, stąd nazwa - silnik dwusuwowy.
Zwrot zewnętrzny tłoka niekiedy jest określany jako górne położenie zwrotne ( skrót GPZ ) lub górny martwy punkt ( GMP ), a zwrot wewnętrzny jako dolne położenie zwrotne ( DPZ ) lub dolny martwy punkt ( DMP ).
